Bruno

Bruno - Tugomir Brukner (1932-2010)

"Starojevrejski motivi u boji i drvetu", nagradjen od strane European Association for Jewish Culture za 2003 godinu

Drvo, minijatura, rukopis

Kad sam po prvi puta videla radove Tugomira Bruknera, odmah su mi delovali poznato. Kao istoricar jevrejske umetnosti cesto sam se susretala sa ceremonijalnom umetnoscu vezanom za sinagogu i ritual, kao i sa iluminiranim hebrejskim rukopisima. Bruknerove minijature su me odmah podsetile na celu tu vekovima negovanu bastinu koja jos i danas sluzi kao "dokaz" da Jevreji nisu samo narod knjige i da su uprkos Drugoj Zapovesti kojom se zabranjuje stvaranje "lika i oblicja," od davnina ukrasavali predmete vezane za religiju i uzivali u lepom i estetskom.

1. "Stablo Davidove zvezde", drvo, akrilik, 21,5 cm x 7cm

Pa ipak, uprkos tog osecanja poznatog, Bruknerova skulptura i minijaturni reljefi iznenadjuju neocekivanim: ono sto je u tradicionalnoj jevrejskoj umetnosti bilo vezeno na tkanini, gravirano u metalu i oslikano na pergamentu, sada se javlja u drvu. Drvo ga je, prema vlastitim recima, privlacilo jos dok je kao inzenjer plovio brodom do usca Dunava u Crno more gde su "sumska debla lezala jedno pored drugog i tako oborena zivela i rasla." Cini se da je taj odnos prema drvetu kao delu prirode, a ne samo kao materijalu, i najbolje odgovarao zelji da se stvori jedna nova jevrejska umetnost, koja kao i drvo, izrasta iz tradicije, podseca na njenu umetnicku vrednost i raste ka necem novom.

Vreme izbora te tematike nije bilo slucajno. Brukner pocinje da kao samouk umetnik radi na duborezu 1992, u vreme rata, raspada jugoslovenske jevrejske zajednice i boravka vlastitih sinova i supruge u Izraelu. Umesto da trazi jevrejski identitet u tragediji Holokausta koji, kako oseca, odredjuje prvenstveno stradanjem i unistenjem, on ga tada pocinje traziti u lepoti jevrejske tradicionalne umetnosti. Cak i tehnika koju razvija - rezbarenje i oslikavanje duboreza - pretvara ga u umetnika-zanatliju: nastavljaca rada anonimnih jevrejskih stvaralaca koji su u 17. i 18. veku rezbarili i oslikavali drvene sinagoge po Poljskoj i Rusiji.

Rad "Stablo Davidove Zvezde" (sl. 1) je obradjeno parce drveta koje je plutalo rekom Savom. Osuseno, izrezbareno i oslikano ono se pretvara u simbol: poprima oblik kutije za spremanje Tore ukrasene krunom, ali i svakog drugog oblog spremista ispisanog svitka - Megilat Ester, mezuze? Samo to nije kutija koja sadrzi pisani tekst vec minijaturna skulptura, stub, ukrasen vinovom lozom i grozdovima, Davidovom zvezdom i krunom, na pozadini jos vidljive kore debla. "Slovo Mem" (sl. 2) minijaturni je reljef inspirisan iluminacijama Maimonidesove Misne Tore, pravnog kodeksa, verovatno oslikanog, sudeci po stilu gotskih minijatura, u kasnom 13. ili 14. veku, u Flandriji. Tipicno za takve rukopise, ne samo da se pozadina bogato ukrasuje floralnim motivima, nego i samo slovo postaje prostor unutar kojeg Brukner rezbari i oslikava. Likovi lava i jednoroga, iako karakteristicni za hriscansku umetnost, u jevresjkoj ikonografiji poprimaju svojstveno znacenje: oni predstavljaju dve suprotne sile cije ujedinjenje omogucuje ostvarivanje bozanski inspirisanih cuda i priblizava dolazak Mesije. "Slovo Shin" (sl. 3) uzima za uzor iluminacije molitvenika nastalog u Nemackoj, u 14.veku. I ovde pod uticajem gotike, telo slova formira mastovita kombinacija ribe i ptice, dok se u srednjoj zastavici javlja glava Jevrejina sa brkovima, pokrivena karakteristicnom siljatom kapom koji su Jevreji morali u srednjem veku nositi kao poseban znak raspoznavanja. Brukner uokviruje takvo izrezbareno i obojeno slovo i kaci ga na zid kao portret. "Ptice" i "Vencanje" (sl. 4 i 5) inspirisani su citavom stranicom rukopisa koja sad ukljucuje hebrejski tekst i iluminacije. "Ptice" uzimaju za izvor Darmstadtsku Hagadu, iluminirani rukopis iz 15. veka. Zna se da je pisar ove Hagade bio Jevrejin ali se smatra da je iluminirana kasnije od hriscanskog umetnika koji ju je ukrasio ne razumevajuci znacenje teksta, koji na ovoj izrezbarenoj "stranici" prati Seder Pesah recima: "Zbog toga mi smo obavezni da se zahvalimo, hvalimo, slavimo?" Slova, reci, ptice, zivotinje, zena i covek, uokvireni polukruznim lukom postaju pod umetnikovom rukom slika i podsecaju na vitraz. Suprotno tome, scena "Vencanja" koja potice iz hebrejskog rukopisa iluminiranog u Italiji, u 15. veku, oslikana je na drvenom reljefu koji podseca na kasetirana vrata i tavanice renesansnih gradjevina. Sama scena u kojoj mladozenja stavlja prsten na ruku mlade tipicna je za italijanske Ketube i pravne rukopise koji opisuju - u ovom slucaju - zakone vezane uz vencanje i brak. Dok odeca i stil odaju uticaje renesansnog slikarstva, hebrejska rec podseca na jevrejski pisani izvor. Napokon "Drvena Knjiga" (sl. 6) uzima za temu ceo iluminirani rukopis i predstavlja ga kao skulpturu. Vecito otvorena na istom mestu (na kojem se u ovom slucaju vide stranica iz Sarajevske Hagade i jednog ceskog molitvenika), bez mogucnosti listanja takva novo-stvorena, staticna knjiga postaje spomenik citavom tom bogatom vidu jevrejske umetnosti knjige i priblizava je na svojstven nacin danasnjem svetu.

Mirjam Rajner

2. "Slovo Mem", drvo, akrilik, 26,5 cm x 11,5 cm	3. "Slovo Shin", drvo, akrilik, 24 cm x 21 cm
4. "Ptice", drvo, akrilik, 33 cm x 26,5 cm	5. "Vencanje", drvo, akrilik, 25 cm x 13 cm
6. "Drvena knjiga" 32,5 cm x 18,5 cm x 3cm

Tugomir Brukner-Bruno, dipl. ing.