1. Adolf Vajler, Autoportret,
Minhen, 1923., ulje na platnu,
Privatna kolekcija, Beograd
|
Ime Adolfa Vajlera, (Weiler, Weiller) (Bosanski Novi, 11. 4. 1895 –
Zagreb, 3. 1.1969.) jednog skoro potpuno zaboravljenog sikara (sl. 1) se
ponovno pojavilo 1996. g., dvadeset i sedam godina nakon njegove smrti. U
skromnom katalogu izlozbe "Dimenzije jednog vremena, Židovi -likovni
umjetnici u antifašističkoj borbi i žrtve holokausta," kojeg je pripremila
Dolores Ivanuša, tada kustos Hrvatskog povijesnog muzeja (bivseg Muzeja
Revolucije Naroda Hrvatske) u Zagrebu, Vajler je bio po prvi puta predstavljen,
zajedno sa ostalim umetnicima sa prostora bivse Jugoslavije, kao jevrejski
umetnik a ne iskljucivo kao anti-fasisticki borac, kako se do tada povremeno
pojavljivao na grupnim posle-ratnim izlozbama ratne umetnosti. Taj novi pristup
ukazao je na potrebu da se citav Vajlerov opus pronadje, identifikuje i ponovno
preispita. |
|
2. Adolf Vajler, "Rabin," ca.
1922-1923/24, reprodukovano Gideon, Zagreb, br. 6, 15. IV, 1925,
tabla I-V |
Tokom ranih 20-tih godina Vajler je intenzivno sudelovao u pocecima
formiranja jevrejske umetnicke scene u Kraljevini Jugoslaviji. Kao ucenik
poznatog zagrebackog slikara Tomislava Krizmana, nastavio je studije umetnosti u
Becu, Minhenu i Berlinu gde se upoznaje ne samo sa tokovima moderne umetnosti
vec i sa specificnim jevrejskim temama. Analiza njegovih najranijih radova,
danas poznatih iskljucivo kroz opise i reprodukcije objavljivane u casopisima
jugoslovenske cijonisticke omladine (Gideon) i lokalnim jevrejskim
novinama (Židov) ukazuje na Vajelorovo poznavanje istocno-evropske
jevrejske umetnosti posvecene motivima iz jevrejskog tradicionalnog zivota i
cesto mukotrpne svakodnevnice. Takve teme su narocito bile podrzavane od strane
prvih Cijonista koji su se nadali da ce opisom siromastva, izoliranosti i
posledicama pogroma ukazati na potrebu za resenjem "jevrejskog pitanja." Kao
potomak porodice prvog zagrebackog ortodoksnog rabina, Aharona Palote, i blizak
jugoslovenskim omladinskim cionistickim krugovima, Vajler je usvojio i izlagao
takvu umetnost (sl. 2-3). |
3. Adolf Vajler, "Sefardski
Jevrejin,"ca. 1922-1923/24, reprodukovano
Gideon,
br. 6, 15. IV, 1925, tabla
I-V
5. Adolf Vajler, "Logoras," ulje na
platnu, 1950-te, privatna kolekcija, Beograd
6. Adolf Vajler, "Tifusar," 1944-1965?, crtez, Hrvatski povijesni
muzej, Zagreb |
|
|
Nakon prekida u umetnickoj karijeri zbog potrebe za redovnom zaradom,
Vajler, koji je imao i zvanje sumskog inzenjera, se sve do pocetka II sv. rata
tek povremeno javlja kao slikar. Radovi stvoreni u toku poznih 20-tih i 30-tih
godina vezani su za predele izmedju Gorskog Kotra i Velebita, gde je radio kao
sumar (sl. 4), ili porodicne portrete. Intenzivnijoj umetnickoj delatnosti se
vraca tek u toku II sv. rata i Holokausta. Vajlerova biografija u toku tih
teskih vremena koja ga zaticu kao sumara u Popovači, nije jos potpuno istrazena:
no trenutno izgleda da ukljucuje prinudno otpustanje sa posla, zatvor u Kutini,
logor, beg iz njega i prikljucivanje partizanima u Moslavini. Umetnicki opus
koji ukljucuje preko 200 crteza i niz uljanih slika stvorenih u vreme rata i
nakon njega, tokom 50-tih godina (danas cuvanih u Hrvatskom povijesnom muzeju,
Židovskoj opstini Zagreb i privatnim kolekcijama) posvecen je Vajlerovim
iskustvima iz tog stradalackog perioda. Ti radovi, koji opisuju kako jevrejske
zrtve tako i zivot u partizanima (sl. 5-6) pripadaju grupi umetnickih radova
stvorenih sirom Evrope u toku Holokausta i nakon njega. |
7. Adolf
Vajler, "Sva imovina," 1944-65?, crtez, Hrvatski povijesni muzej,
Zagreb |
Oni nam danas pomazu da
bolje razumemo ta teska vremena. Cesto, upravo koristeci ikonografiju slika s
kraja 19. i ranog 20. veka koja opisuje stradanja istocno-evropskih Jevreja u
vreme pogroma i izgona, koje je kako smo videli, upoznao u ranim periodima svoje
umetnicke karijere, Vajler je ostvario kontinuitet svoje umetnosti i uzdigao
temu patnje na razinu univerzalnog (sl. 7). Istovremeno, povremeno opisujuci
specificno jevrejske teme vezane za religiju i jevrejski identitet, on je zeleo
da u svojoj umetnosti sacuva svet koji je nestao pred njegovim ocima (sl. 8).
|
8. Adolf Vajler, "I treci sin je ubijen
(Shiva - tradicionalno jevrejsko oplakivanje)" 1950-te, ulje na platnu,
mesto nalazenja slike nepoznato |
