Fragile Images: Jews and Art in Yugoslavia, 1918-1945
 Autor: Prof. dr. Mirjam Rajner

Na Filozofskom fakultetu, Univerziteta u Beogradu, u organizaciji Centra za studije jevrejske umetnosti i kulture u okviru radionice: „JEVREJSKA UMETNOST I TRADICIJA“ 2020. Održana je promocija knjige 6. februara 2020.

O knjizi su govorili: Prof. dr Milan Ristović, Odeljenje za istoriju, Filozofskog Fakulteta, dr. Milan Koljanin, Institut za savremenu istoriju, Milica Mihailović, Jevrejski istorijski muzej, Završna reč: dr Mirjam Rajner, Bar-Ilan Univerzitet, Izrael.

U knjizi Fragile Images: Jews and Art in Yugoslavia, 1918-1945, Mirjam Rajner prati zivote i kreativnost sedam umetnika Jevreja. To su - Moša Pijade, Daniel Kabiljo, Adolf Weiller, Bora Baruh, Daniel Ozmo, Ivan Rein i Johanna Lutzer.

Iz Uvoda

Dok šetate parkom punim drveća koji okružuje zagrebački Dom za stare Lavoslav Švarc, nailazite na skulpturu sićušnog, starijeg čoveka, sa naočarama, kako sedi pognut nad velikom knjigom (fig. 1). Posetiocu, koji Jevreje zamišlja kao “narod knjige”, postavljanje skulpture ispred jevrejske ustanove najpre asocira na sliku iz sveta hahama, poput onog tradicionalnog Talmudskog učenjaka koji je zaokupljen svojim čitanjem. Međutim, glava čoveka nije pokrivena, on nosi brkove umesto brade i prikazan je kako piše. Mada je skulptura bez natpisa, posmatrač koji je upoznat sa istorijom socijalističke Jugoslavije lako će u njoj identifikovati jednu potpuno drugačiju sliku. Ona prikazuje Mošu Pijade (1890-1957), poznatog komunističkog vođu i jugoslovenskog političara srpsko-jevrejskog porekla, bliskog Titu i jednog od utemeljivača nove Jugoslavije. Velika knjiga u njegovom krilu u tom kontekstu shvata se ne kao Talmud, već Marksov Kapital, koji je Moša prevodio na srpski dok je robijao četrnaest godina u zatvorima Kraljevine Jugoslavije, gde je poslat kao komunista zbog svojih ilegalnih političkih aktivnosti.[1]  

Skulptura ima svoju ličnu priču. Premeštena je na mesto na kojem se danas nalazi na vrhuncu građanskog rata, koji je besneo regionom između 1991. i 1995., i koji je okončan raspadom Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i stvaranjem nezavisnih nacionalnih država: Slovenije, Hrvatske, Srbije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Makedonije. Do tada je skulptura Moše Pijade imala počasno mesto ispred Radničkog sveučilišta u Zagrebu, koji je nosio naziv po njemu. Tamo je postavljena 1961. prvenstveno kao sećanje na Mošu istaknutog predratnog komunistu i revolucionara, narodnog heroja koji je učestvovao u stvaranju socijalističke Jugoslavije. Više od toga, s obzirom da je bio novinar i umetnik, Mošino ime je odgovaralo novoj obrazovnoj ustanovi kao što je Radničko sveučilište čiji zadatak je bio i školovanje odraslih. Zatim, posebno kasnih 1970-tih i ranih 1980-tih, Radničko sveučilište, poznato kao “Moša”, bilo je mesto okupljanja mladih intelektualaca, čuveno po prikazivanju avangardnih filmova i pozorišnih predstava, organizovanju muzičkih festivala i drugih kulturnih aktivnosti.[2]

August Augustincic  - Mosa Pijade 1954, bronza 134 cm u Zagrebu