SINAGOGA SUKAT ŠALOM, Beograd

Sazidana 1924-1926 - arhitekta Milan Šlang (sin rabina Ignjata).
Nalazi se u ulici M.Birjuzova 19, Stari grad Beograd. Do 1964 ulica se zvala Kosmajska.
Danas je jedina aktivna sinagoga u Beogradu.

Kao marljivi istrazivač i sakupljač podataka o proslosti beogradskih Jevreja, rabin Ignjat Šlang u svojoj knjizi zabelezio je, izmedju ostalog, i sledeće:

„Na dan 15. juna 1924. godine polozen je na svečan način kamen-temeljac novoj opstinskoj zgradi u prisustvu Kraljevog i Vladinih izaslanika u Kosmajskoj ulici broj 19. Ova svečanost bila je veoma impozantna. Kralj i Kraljica (misli se na kralja Aleksandra Karadjordjevica i kraljicu Mariju) koji su onda boravili na Bledu, obečavši da ce lično prisustvovati svečanom osvecenju Hrama, potpisali su svojerucno povelju, napisanu na pergamentu, i ovlastili svoga izaslanika da je položi u Njihovo ime u temelj zgrade. Mesto za sinagogu poklonila je Opstina Grada Beograda, a projekat zgrade izradio je mladi arhitekt Milan Slang. Prvog novembra 1925. godine primila je opstina jedan deo zgrade na upotrebu, a svecano osvecenje zgrade obavice se u leto 1926. godine, kada ce unutrasnje uredjenje i ukrasenje Hrama biti gotovi. Taj monumentalni dom staje preko tri miliona dinara, suma koja je usla delom iz zavestanja imanja Hermana i Hane Flajšer u ulici Miloša Velikog broj 85, a delom od priloga članova opštine, pojedinih bratskih opstina i darodavaoca u celoj Kraljevini. Vredno je pomena da je priličan broj Srba pravoslavne vere u znak prijateljstva i paznje prema svojim sugradjanima Jevrejima, doprineo omogućenju podizanja Doma, prilozima u novcu i materijalu...”

Pre rata (od 1927 do 1941) u zgradi sinagoge stanovali su:

dr Cvi Henrik Kaufman, rabin 1935. je poceo da menja obolelog Šlanga
Arnold Grusman, nadkantor
Samuel Grosman, ucitelj
Baum Hajim, kantor
Berndstaj Isidor, kantor
Leopold Vajs, kantor
Benjamin Hazan, svestenik
Emanuel Nihtburg, rabin
Natan Tajtalbaum, rabin
Vajs Lajos, rabin
Mašek Hasviel Rotenberg, rabin
Emanuel Polak, rabin
Mozes Bulc, rabin

***

Hram u Kosmajskoj

Bilježim ove redove bojeći se da sam jedan od rijetkih živih svjedoka toga davnog događaja u Beogradu.

Moj najbliži rođak Abdulah Hadžić, imam beogradske Bajrakli džamije, bio je teško bolestan od tuberkoloze i vezan za postelju pa je toga hladnog jutra prvih dana mjeseca decembra (čini mi se četvrtog) 1944 godine ovlastio mene da u ime njegovo prisustvujem tužnoj svečanosti obnove jevrejskog hrama u Kosmajskoj ulici.

U stravično unakaženim prostorijama dugo skrnavljenog Hrama zatekao sam malu grupu uplakanih i izbezumljenih od bola žena u dronjcima. Među tim nesretnim ženama bila su samo dvojica ili trojica starijih muškaraca, još uvijek pometenih od velikih strahova koje su tek preživjeli. To su bili beogradski Jevreji, njihove žene i rodbina što su došli da prisustvuju ovoj tužnoj svečanosti. Stajao sam među njima pognute glave misleći na strahote kroz koje smo svi, a naročito Jevreji, prošli tih strašnih ratnih godina nacističkog zla i bezumlja.

Pojačana zapomaganja i plač skrenuli su mi pažnju na jednog omanjeg čovjeka koji je upravo ulazio u Hram. Čovjek je bio u partizanskoj bluzi sa opasačem i partizanskom Spomenicom na grudima. Imao je naočare i bio veoma utučen. Ojađene i uplakane žene opkolile su ga i držale za ruke i ramena sa svih strana. Čovjek u partizanskoj bluzi bio je uznemiren i iza njegovih očala primjetio sam suze.

Taj omanji čovjek među ucviljenima u dugo skrnavljenom jevrejskom Hramu u Kosmajskoj ulici bio je Moša Pijade.

Žan Konfino, ljekar i književnik, i Raka Ruben, foto reporter ”Politike”, stajali su pred ovim tužnim skupom i molitvom i govorom otvarali ovaj skoro potpuno uništeni Hram.

Sjećam se dobro, Žak Konfino obučen u nekakvu iznošenu vojničku bluzu govorio je potresno o tužnim sudbinama milijuna ”malih Avrama i Isaka” diljem Evrope koji su pobijeni i spaljeni samo zato što su se zvali Avrami, Moše i Isaci.

Eto, prošlo je više od četiri desetljeća, a i danas u mome sjećanju živi molitva koju je govorio Raka Ruben i ”mali nedužni Avrami” koje je u svojoj tužnoj besjedi nekoliko puta spominjao Žak Konfino toga hladnog i davnog decembarskog prijepodneva u jevrejskom Hramu u Kosmajskoj ulici u Beogradu.

Ima nekih stvari koje se nikada u zivotu ne zaboravljaju.

Nikada neću zaboraviti ni to hladno jutro u Hramu, jer me i onda i danas podsjetilo na moje djetinjstvo na Dorćolu, na moje drage školske drugove Jevreje sa kojima sam se igrao po Zereku i oko Jovanove pijace. Podsjetilo me je, a i sada me bolno sjeća, na moju mladost u Sarajevu, na moje dobre i učene profesore Jevreje od kojih sam u gimnaziji učio higijenu, matematiku, njemački jezik i filozofiju, i na drugove sa kojima sam sjedio u istoj klupi, išao na utakmice i na đačke igranke…

Podsjetilo me je i podsjeća i danas na prijateljstvo moga oca muftije i hafiza Abduselama sa velikim rabinom doktorom Alkalajem u čiju sam kuću u Jovanovoj ulici na Dorćolu često sa roditeljima odlazio i na njihove dolaske u našu kuću pored beogradske Bajrakli džamije.

Bili su to Beograd i Sarajevo moga davnog djetinjstva, gradovi u kojima su živjeli i Srbi i Muslimani i Jevreji i Cincari i Hrvati i Rusi i Nijemci i Cigani, a djeca su se igrala.

Eh, ti ”mali Avrami” Žaka Konfina pomenuti prije četrdeset ljeta i danas žive u meni.

Zuko Džumhur, "Prije četrdeset dvije godine," Jevrejski pregled, 1986, no. 11-12, 51-52.

slika iz arhiva A. Nikolića

Ploca je postavljena 1935te:    a danas se ponovo nalazi na fasadi Sinagoge

     secanje na zgradu sinagoge 1960tih

SINAGOGA SUKAT ŠALOM

O Jevrejima u Beogradu pre Otomanskog osvajanja nema gotovo nikavih pisanih tragova, ali je sasvim sigurno da su oni počeli da naseljavaju Balkan posle pada Prvog jerusalimskog Hrama (587. pre n.e), a pogotovo nakon razaranja Drugog hrama 70.g. U grad su vekovima pristizali Aškenaski, Jevreji koji su živeli na teritoriji sevrene, srednje i istočne Evrope, i u mnogo većem broju Sefardi, koji su izgnani krajem 15. veka sa Pirinejskog poluostrva. Ove dve demografske grupe Jevreja, različitog kulturološkog nasleđa i jezika, živele su potpuno odvojeno, svaka vezana za svoju zajednicu. Verski život, pored jevrejske škole, odvijao se u takođe zasebnim sinagogama.

O sefardskim sinagogama ostalo je više podataka, dok o aškenaskim gotovo da uopšte nema.  Zna se da je u 19. veku postojala jedna aškenaska sinagoga na Dorćolu, unutra stambene zgrade. Povećanjem aškenaskog življa pristiglog u doba kneza Miloša iz Galicije, Slovačke, Češke, Moravske, Poljske, Austrije, Mađarske i Ruminije, javila se potreba za većim hramom. Aškenaska zajednica je 1869. zakupila zgradu nekadašnjeg Narodnog pozorišta, u Kosmajskoj ulici 51 (danas M. Birjuzova). Zgrada je renovirana i imala je višestruku namenu – služila je kao bogomolja, škola i stambeni prostor. Iako je broj Aškenaza do Prvog svetskog rata dostizao samo oko 600 duša, oni su želeli da podignu novu, veću sinagogu. Neophodna suma novca je sakupljena relativno brzo, ali je izgradnju osujetio rat. Nakon , usled devalvacije, sa prikpljenim novcem se nije mogla izgraditi sinagoga, tako da je dr Fridrih Pops, predsednik aškenaske jevrejske opštine, ponovo poveo akciju prikupljanja sredstava. Prilozi su stizali od pojedinaca i ustanova, i to ne samo iz jevrejske zajednice. Međutim najveći donator je bila jevrejska porodica Flajšer, odnosno bračni par Hana i Herman, koji su poklonili svoje imanje u ulici Miloša Velikog u vrednosti od oko milion dinara.

15. juna 1924. položen je kamen temeljac, za danas jedinu beogradsku sinagogu, na placu u Kosmajskoj broj 19. U temelj zgrade je uzidana dvojezična povelja pisana na pergamentu. Tekst na hebrejskom jeziku je napisao tadašnji aškenaski rabin Ignjat Šlang, dok je ćirilični tekst ispisao rabinov sin Izidor Šlang. Ispisanu povelju su predstavnici aškenaske opštine, dr Fridrih Pops i Benjamin Flajšer, odneli na Bled gde su je lično potpisali kralj Aleksandar i kraljica Marija.  Zgrada je završena u novrembru 1925, a svečano osvećena u leto 1926. iako je unutrašnje uređenje trajalo sve do 1929. Na projektovanju celokupnog zdanja radila su trojica arhitekata – Franjo Urban, Milutin Jovanović Milan Šlang, sin rabina Šlanga.

Zgrada je projektovana tako da je mogla da zadovolji kako vreske, tako i sve druge potrebe zajednice. U prizemlju zgrade je bilo ritualno kupatilo – Mikve, studentska menza, gimnastička sala i stanovi za šoheta (osoba koja obavlja klanje stoke i peradi u skladu sa jevrejskim propisima) i šamaša (pomoćnika u hramu). Na prvom spratu su bile prostorije hrama sa 300 sedišta izrađenog od hrastovog drveta i galerija za žene (ezrat našim) sa 180 mesta. Iznad aron hakodeša, svetog ormara u kojem se nalaze svici Tore, bile su smeštene orgulje. Osvetljene u molitveni deo je ulazilo kroz 4 velika vitražna prozora sa biblijskim scenama, poklon čuvenog knjižara Gece Kona, braće Flajšer, Hermana i Benjamina, i Bauer Šandora. Na spratu iznad su bile prostorije Opštine i stanovi rabina, učitelja i hazana (kantora, predmolitelja), a u potkrovlju prostorije škole.

Tokom ratnih godina od 1941. do 1944. aškenaski hram je služio kao javna kuća za nemačke vojnike. Po oslobođenju Beograda, prvih dana decembra meseca, hram je osvećen uz prisustvo malog broja preživelih među kojima su bili Moša Pijade, Raka Ruben, foto-reporter Politike, i Žak Konfino, poznati književnih i lekar.

Danas aškenaska sinagoga, koja je 2002. dobila ime Sukat šalom (Koliba mira), sa nešto izmenjenim unutrašnjim uređenjem, služi potrebama ne samo beogradske zajednice, već i celokupnom jevrejstvu Srbije.

    B.P.

  Stara sinagoga Kal Viežu, porušena posle II svetskog rata zbog ostećenosti i izgradnje Dorćola, nalazila se u bloku izmedju ulica Jevrejske, Visokog Stevana i Solunske.

BET A KNESET  -  SINAGOGA